گلچینی از مکارم اخلاق پیامبر اکرم صلی الله علیه وسلم

شیخ قریب الله مطیع

اخلاق رسول گرامی صلی الله علیه وسلم با همسایگان

دین مقدس اسلام پیروان خود را به صلح و صفا وحدت و همبستگی صداقت و داشتن روابط حسنه فردی و اجتماعی دعوت و عادت می‌دهد، تا هیچ کس با داشتن نیروی ایمان نتواند بر حریم همسایگان تجاوز نماید. اما این صفات و خصال عالی در عهد جاهلیت کمرنگ شده بود. جعفربن ابى طالب رضی الله عنه زمانی که همراه عده‌اى از اصحاب رسول گرامی صلی الله علیه وسلم به سرزمین حبشه مهاجرت نموده بود نجاشى در ضمن سوال‌ها از وى پرسید: چرا از آیین نیاکان خود دست برداشته و به آیین جدید گرویده‌اید؟ جعفر رضی الله عنه در پاسخ گفت: ماگروهى نادان و بت پرست بودیم. از مردار اجتناب نمى‌کردیم. پیوسته گرد کارهاى خلاف و منکر بودیم. همسایه نزد ما از هرگونه احترامى محروم بود. ضعیف، محکوم زورمندان گشته بود. با خویشاوندان خویش به جنگ برخاسته بودیم. روزگارى به این منوال بودیم تا این که یک نفر از میان ما، که سابقه درخشانى در پاکى و درستى داشت، برخاست و به فرمان خداوند، ما را به توحید فراخواند و دستور داد در امانت کوشیده، از ناپاکى‌ها اجتناب ورزیم و با خویشاوندان و همسایگان خوش رفتارى کنیم. صحیح السیرة النبویة از علامه آلبانی 1/174

توجه به موضوع همسایه در مصاحبه‌اى مهم با پادشاهى غیر مسلمان از سوى سفیر رسول الله صلی الله علیه وسلم قابل توجه است. زیرا جعفر رضی الله عنه در تشریح اوضاع جاهلیت و برنامه‌هاى اصلاحى پیامبر گرامی، باید به نکاتى مهم اشاره مى‌کرد و چون وقت تشریح تمامى مباحث نبود، باید نکات زبده و موضوعات مهم‌ترى را مطرح مى‌نمود؛ که موضوع همسایه در دستور کارش قرار گرفت.

وچه نیکوست همسایگی رسول الله صلی الله علیه وسلم، همسایه نزد رسول گرامی صلی الله علیه وسلم از جایگاه والایی برخوردار بود؛ لذا حق همسایه را چنان به تصویر می‌کشد که گویا شریک زندگی انسان است، رسول گرامی صلی الله علیه وسلم در این مورد با صراحت مى‌فرماید: «جبریل آنقدر زیاد در حق همسایه به من سفارش کرد که گمان کردم بزودی حق ارث بردن همسایه را نیز اعلان می‌نماید». متفق علیه

بلی حقوق همسایه در آئین اسلام بسیار زیاد است. ومراعات همه آن چیزهایی که نسبت به برادران ایمانی سفارش شده نسبت به همسایه با شدت بیشتری توصیه شده است.

پیامبر گرامی صلی الله علیه وسلم در مورد همسایه به ابوذر رضی الله عنه توصیه کرد و فرمود:‌ «ای ابوذر! هرگاه شوربایی تهیه کردی، آبش را زیاد کن و به همسایگانت توجه داشته باش». صحیح مسلم (2625)

در حقیقت، انسان باید از دایره احسان به همسایه نگاه کند نه از دریچه حقوق اجتماعی و قوانین مدنی و مانند آن. پس مراعات حقوق یا عدم اذیت و آزار به معنای خوش همسایگی نیست، بلکه همسایه خوب کسی است که در برابر آزار و اذیت همسایه، به مقابله به مثل اقدام نکند، بلکه از سر احسان و ایثار نسبت به اذیت‌های او چشم پوشی کرده و درگذرد و صبر نماید.

رسول گرامی صلی الله علیه وسلم شر رسانی و آزار همسایه را عامل دشمنی و دوری از الله می‌داند و کسانی را که همسایه آزار هستند دوزخی می‌شمارد و می‌فرماید: «وَاللَّهِ لاَ يُؤْمِنُ، وَاللَّهِ لاَ يُؤْمِنُ، وَاللَّهِ لاَ يُؤْمِنُ» قِيلَ: مَنْ يَا رَسُولَ اللَّهِ؟ قَالَ: «الَّذِي لاَ يَأْمَنُ جَارُهُ بَوَائِقَهُ». متفق علیه

«به الله قسم ایمان ندارد به الله قسم ایمان ندارد به الله قسم ایمان ندارد، صحابه پرسیدند: چه کسی ای رسول الله؟ فرمود: کسی که همسایه‌اش از بدی و شرارت او در امان نباشد».

پس اذیت و آزار مفهومی کلی است و انواع مختلف و گوناگونی دارد، ‌که مهم‌ترین آن عبارت است از زنا، دزدى، جاسوسى، تهمت، غیبت، قتل، سخن چینى، فحش، دشنام، مسخره، ضرب و شتم، ریختن زباله و کثافت در جلوی در آنان و هر آنچه که موجب اذیت و ناراحتى همسایه گردد.

حرمت و بزرگداشت زنان همسایه:

عبد الله ابن مسعود رضی الله عنه می‌گوید: «سَأَلْت رَسُولَ اللَّهِ: أَيُّ الذَّنْبِ أَعْظَمُ؟ قَالَ: أَنْ تَجْعَلَ لِلَّهِ نِدًّا وَهُوَ خَلَقَك قُلْت: ثُمَّ أَيُّ؟ قَالَ: أَنْ تَقْتُلَ وَلَدَك خَشْیَهَ أَنْ یَأْکُلَ مَعَك قُلْت: ثُمَّ أَيُّ؟ قَالَ: أَنْ تُزَانِيَ بِحَلِیلَهِ جَارِك».

«من از رسول الله صلی الله علیه وسلم سوال کردم: کدام گناه بزرگتر است؟ فرمود: با الله شرک ورزی در حالیکه او تو را خلق نموده است، گفتم: باز کدام گناه بزرگتر است؟ فرمود: فرزندت را بکشى از ترس اینکه با تو غذا می‌خورد (از ترس فقر) گفتم: باز کدام گناه بزرگتر است؟ فرمود: با همسر همسایه زنا بکنى».

بااین همه احترام، حرمت و تکریم زن همسایه، و رعایت آبرو و ناموس همسایگان در اسلام، دیده می شود بعضی از شعرای فاسق از حسن و جمال و عشق ورزیدن با زن و یا دختر همسایه شعارهایی می سرایند، و آوازخوانان فاسق تر از آنها اشعارشان را در آهنگ های خویش می خوانند! و با این کار، مردم نادان و هرزه را به هتک حرمت ناموس و آبروی همسایگان تشویق می کنند.    

هر نوع گناه در دنیا و بالخصوص در قیامت موجب تباهی و بدبختى انسان می‌گردد ولی اگر همین گناه با همسایه صورت گیرد چندین برابر محسوب شده و مجازات آن در روز رستاخیز چند برابر می‌گردد.

در پرتو ارشادات و رفتار پیامبر گرامی با همسایه به این نتیجه می‌رسیم که مسلمان باید از خطا و لغزش‌هاى همسایه چشم پوشى نماید، بدى و لغزش‌هایش را بادیده گذشت و برد بارى بنگرد و اگر در حق او خیانت کرده از او درگذرد و اگر بدى نموده با او نیکی کند و اگر به او ظلم کرده ببخشد، در این صورت وی در بالاترین مراتب اخلاقى قرار داشته و در دنیا وآخرت به بلندترین منازل سعادت و خوش بختى نایل خواهد شد.

مبارک و خجسته باشد همسایه‌ای که رسول گرامی ج درباره‌اش فرموده است: «هرکس، به الله و روز قیامت ایمان دارد، به همسایه‌اش نیکی کند». صحیح مسلم (48)

آری، سخنان‌، افعال‌ و احوال‌ زندگی رسول گرامی اسلام صلی الله علیه وسلم، تا روز قیامت براي‌ امت اسلامی و برای سایر امتها بلکه برای همه بشریت الگويي‌ نيكو و شايسته‌ است.

{لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ كَانَ يَرْجُو اللَّهَ وَالْيَوْمَ الْآخِرَ وَذَكَرَ اللَّهَ كَثِيرًا} الاحزاب/21

«البته برای شما در (سیرت) رسول الله سرمشق و الگویی نیکوست، برای آن کس که به الله و روز قیامت امید می‌دارد و الله را بسیار یاد کند».